За аднаго вучонага дзесяць невукаў даюць что значит
Да трэціх пеўняў. Агульны для ўсходнесл. м. (руск. до третьих петухов, укр. до третіх півнів). Да самага світання (быць дзе-н., займацца чым-н.). Хадзілі, гаманілі. Нават аднойчы [мы] завіталі ў бар, дзе заседзеліся, як раней казалі, да трэціх пеуняў (Б. Сачанка. Штрыхі).
Першапачатковае значэнне выразу — ‘пакуль заспяваюць трэці раз пеўні’. А гэта бывае, калі ўжо світае.
Дах (страха) над галавой. Агульны для ўсходнесл. (руск. крыша над головой, укр. дах над головой, польск. (dасh nаd głova) м. Дом ці кватэра, пакой. Важна, што ў мяне ёсць дах над галавою. А ў людзей і таго няма (У. Дамашэвіч. Німфа).
Паходзіць са свабоднага словазлучэння ў выніку сінекдахічнага пераносу (заменена назва цэлага назвай яго часткі).
Даць газу каму. Гл. даваць (даць) газу каму.
Даць галаву на адрэз. Гл. даваць (даць) галаву на адрэз (на адсячэнне).
Даць гарбуз каму. Запазыч. з укр. м. (дати гарбуза). Адмовіць таму, хто сватаецца. Яе асабліва трывожыла тое, што Глушакі сваты не абы-якія, ім не так проста даць гарбуз, паказаць, як ісці туды, адкуль прыйшлі, ні з чым… (І. Мележ. Людзі на балоце).
Узнік у выніку пераасэнсавання свабоднага словазлучэння. На Украіне і ў некаторых раёнах Беларусі быў звычай: калі дзяўчына ці яе бацькі непрыхільна ставіліся да сватання, то маладому або свату давалі гарбуз як знак нязгоды.
Даць дуба. Гл. дуба даць.
Даць дыхту каму, чаму. Відаць, запазыч. з польск. м.; яго падае толькі «Słownik jęzуkа роlskіедо» (1900): zаdаć котu dусhtu — ‘даць лазню, узяць у абарот’. У гэтым слоўніку сярод пяці значэнняў, уласцівых слову dусht, называецца і значэнне ‘пабоі’, з якім звязваецца ўзнікненне выразу даць дыхту.
У сучаснай бел. м. фразеалагізм ужыв. з чатырма значэннямі: 1) каму; моцна сварыцца на каго-н., прабіраць каго-н.; 2) каму; сурова распраўляцца з кім-н., біць бязлітасна каго-н.; 3) чаму і без дап.; рабіць што-н. хутка, энергічна; 4) чаму; натруджваць (рукі, ногі). Як толькі на парозе пакажацца нявестка, ну і дам ёй дыхту! (Ядвігін Ш. Важная фіга). Каб яны [нашы «ястрабкі»] толькі паявіліся, дык далі б дыхту гэтым нахабнікам-фашыстам (Р. Сабаленка. Іду ў жыццё). Даюць дыхту, даюць жару, «Сербіянку», «Польку» шпараць… (Я. Купала. Вечарынка). Эх, і наскакалася ж Яніна ў нядзельку ў Манькоўцы! Ну, і дала дыхту нагам, што дала дык дала (Р. Мурашка. Салаўі святога Палікара).
Даць задні ход. Гл. даваць (даць) задні ход.
Даць знаць каму. Гл. даваць (даць) знаць каму.
Даць лататы. Агульны для бел. і руск. м. Імкліва ўцячы, кінуцца ўцякаць. Даў, як заяц, лататы праз дарогу — у кусты (А. Александровіч. Шчаслівая дарога).
Для сучаснага носьбіта бел. м. выраз даць лататы — нематываваная фразеалагічная адзінка, пазбаўленая свайго семантычнага вобраза. Для таго ж, хто некалі першы раз ужыў гэты выраз, і яго апошні кампанент не быў «цёмны». Паводле ўзнікнення ён адносіцца да ліку гукапераймальных: сваім складам (лата-та) ён нагадвае гукі, характэрныя для дзеяння, названага гэтым словам (тупат ног уцекача). У выразе даць лататы яго апошні кампанент, па аналогіі з выразамі адной сэнсавай сям’і даць цягу, даць дзёру, даць драла і падобных, прыняў форму род. скл. Часам у мастацкай літаратуры можна сустрэць прыклады, калі пісьменнік агаляе вобразны стрыжань фразеалагізма, напрыклад, падзелам апошняга кампанента на склады: «Па запыленых будынках чуем плач мы беднаты… — Дзе ж цяпер шукаць прыпынку? Ці даваць мо лата-ты?» (М. Чарот. Босыя на вогнішчы).
Даць ляшча каму. Відаць, запазыч. з укр. м. Моцна ўдарыць, выцяць каго-н. Даўшы ляшча аднаму, другому, Фурсевіч злавіу трэцяга і скамандаваў:—Клічусіх на аўдыенцыю (Звязда. 9.10.1987).
Ва ўкр. м. слова ляшч ужыв. не толькі ў складзе фразеалагізма дати ляща ‘ударыць далонню па абліччы’, але і як назоўнік з самастойным лексічным значэннем ‘аплявуха’; першапачаткова дати ляща — ‘даць аплявуху’. Фразеалагізм ёсць і ў руск. м. (дать леща); яго ўзнікненне В. М. Макіенка звязвае з магчымым утварэннем ад дыял. дзеяслова лещить ‘біць’ слова-кампанента лещ са значэннем ‘удар’.
Даць перуноў каму. Гл. даваць (даць) перуноў каму.
Даць перцу каму. Гл. даваць (даць; задаваць, задаць) перцу каму.
Даць пудла. Уласна бел. Памыліцца, схібіць. І як далі яны такога пудла! Варту знялі тады, калі яна была найболей патрэбна. Дапусціліся да таго, што пратакол папаў у рукі паліцыі (Я. Колас. На ростанях).
Паходзіць з мовы паляўнічых, дзе пудла—‘няўдачны стрэл, промах’. Першапачатковае значэнне выразу — «спудлаваць, прамахнуцца, страляючы; толькі спудзіць (птушку ці звера)».
Даць пытлю каму. Уласна бел. Абазначае ‘напасці з дакорам, абвінавачаннем’ і ‘правучыць, разбіць’. Дык вы едзеце. Дайце там пытлю ўсім! (Х. Шынклер. Сонца пад шпалы). — Гарадскія хлопцы пастараліся. — Што ж, малайцы, і яны далі немцу пытлю! (М. Лынькоў. Векапомныя дні).
Сэнсаўтваральным кампанентам выразу выступае дзеяслоў даць, які ў свабодным ужыванні, без дапаўнення, здольны рэалізаваць такое ж значэнне, як і ўвесь фразеалагізм даць пытлю (параўн., напрыклад: «Дам я табе!», «Ну і далі ім…»). Дадатак пытлю «прырос» да дзеяслова як увасабленне хуткага руху, што ўсведамлялася носьбітамі мовы, калі слова пыталь было ў актыўнай лексіцы. Устарэлы назоўнік пыталь — гэта, паводле І. Насовіча, машына для пытлявання пшаніцы. Амаль тое самае і ў даўнейшых слоўніках польск. м., напрыклад у слоўніку 1912 г.: ‘млын для пытлявання’ і ‘спецыяльны млынавы мяшок для прасейвання мукі, які механічна прыводзіцца ў рух’; тут жа падаюцца і ўстойлівыя параўнанні: язык як пыталь, словы сыпле як з пытля.
Даць стракача ад каго, адкуль, куды. Гл. даваць (даць; задаваць, задаць) стракача ад каго, адкуль, куды.
Даць тон каму, чаму, у чым. Гл. даваць (даць; задаваць, задаць) тон каму, чаму, у чым.
Даць храпака. Гл. даваць (даць; задаваць, задаць) храпака.
Два канцы адной палкі. Уласна бел. Вельмі блізкія ці аднолькавыя ў якіх-н. адносінах з’явы (рэжымы, вучэнні і пад). Што ж тычыцца ідэалогіі, дык камунізм і фашызм маюць, так бы мовіць, асявую сіметрыю або, як кажуць у народзе, ёсць два канцы адной палкі (В. Быкаў. У ягоных сімпатыях няма нічога нечаканага).
Магчыма, склаўся на вобразнай аснове фразеалагізма палка з двума канцамі (гл.).
Двухаблічны Янус. Паўкалька з франц. м. (Jаnus à dеuх vіsадеs). Крывадушны чалавек. Двухаблічны
Источник
10 необычных пословиц на белорусском языке
Пословицы и поговорки – это один из видов культурного наследия народа, способ связи поколений и передачи накопленного предками опыта. Как писатели в своих произведениях создают портрет эпохи, по которому мы можем в деталях изучить, чем и как жили люди, так и пословицы помогают нам лучше узнать о быте и мудрости человека.
В зависимости от жизненных условий, верований и местности, люди делились друг с другом знаниями. В последствии просторечные, иногда шутливые фразы стали устойчивыми выражениями, отражающими действительность.
Предлагаем вам ознакомиться с десяткой белорусских пословиц, которые точно расширят ваш кругозор и возможно сделают немного мудрее.
1. На чым вазку едзешь, таму і песенькі спывай
Смысл пословицы заключается в том, что человек, попадая в какую-либо новую для себя среду, подстраивается под обстоятельства и окружение. Если вы устроились на работу, и начальник просит вас выполнить некоторые задания, вероятно, вы согласитесь, нежели будете припираться, чтобы не испортить о себе впечатление и не вызывать негатива.
В русском языке есть схожий по смыслу аналог: «С волками жить – по волчьи выть». Даже если вы попали не в лучшие жизненные условия, порой нужно смириться и принять их, чтобы избежать более крупных проблем.
2. Дай Бог нашаму цяляці ваўка спаймаці
Эта пословица обычно употребляется как пожелание удачи в каком-либо деле. Судя по противопоставлению животных(«цяляці» – «воўк»), речь скорее идет о малой вероятности успеха или сомнения в его достижении. Пословица вполне подходит к слегка язвительному обращению старших и более мудрых членов семьи к юным и амбициозным, не замечающим преград на пути к цели.
3. Высокія парогі не на нашыя ногі
Еще одна пословица, для возвращения «с небес на землю». Она более прямолинейно предостерегает от неверных действий. В таких случаях еще часто говорят, что человеку что-то «не по зубам». Суть этих выражений в том, что нужно грамотно оценивать свои возможности, если хочешь добиться успеха.
4. Дзеду міла, а ўнуку гніла
Эта фраза отражает уже не обращение и поучение, а скорее само явление непонимания между поколениями. Тема противостояния взглядов между старшими и младшими находит отражение во всех культурах и народах. Затрагивала она и наших родителей, и их родителей и каждое следующее поколение, так как во все времена процессы, происходящие в развивающемся обществе, создавали новые идеи, которые часто конкурировали с консервативными идеями прошлого. Молодость, неопытность и решительность сталкивались с опытом и рассудительностью.
5. Не будзь горкі і не будзь салодкі: горкага праплююць, а салодкага праглынуць
Пословица учит необходимости поиска баланса. Часто можно услышать выражение: «всем не понравишься». Оно про излишне отзывчивых людей, не умеющих отказывать или же специально создающих такой образ. В то же время бывают конфликтные люди, которым трудно найти общий язык с окружающими, из-за чего они становятся отвергнутыми.
6. Прапала кароўка, прападай і вяроўка
Этой пословице есть отличный эквивалент: «сгорел сарай, гори и хата». Выражение чаще всего употребляется в сложных жизненных ситуациях, когда проблемы настолько большие, или их такое количество, что человек не выдерживает и отпускает происходящее, позволяя ему самостоятельно разрешиться каким-либо образом. Либо же, утратив многое, человек уже не волнуется о потере чего-либо еще, так как уже угнетен и находится в тяжелой ситуации.
7. Не радуйся чужой бядзе, бо свая ззаду iдзе
Простое выражение, которое прямо выражает предостережение от злорадства. Его можно выразить одним словом: карма. Каждый из нас далеко не идеал, все ошибаются и любой сталкивался с «черной полосой» в жизни. Мудрость пословицы заключается в призыве к переосмыслению отношения к чужому горю, даже если человек вам неприятен, или его проблемы могут быть выгодными для вас. Есть еще одно выражение, аналогичное по смыслу: «на чужом несчастье своего счастья не построишь».
8. Сядзі ў будзе і чакай, што будзе
Пословица-предостережение от каких-либо действий в ситуации, которая требует от нас только времени. Иногда мы импульсивно совершаем поступки, о которых потом жалеем, или не знаем, как правильно поступить и в итоге поступаем глупо или не лучшим образом. Или же происходящее в принципе не зависит от нас и пока не требует никаких действий. «Поживем – увидим», говорят обычно в похожих случаях. И часто оказываются правы.
9. Ганарлівы ды ўпарты – нічога не варты
Отличное выражение для описания определенного типа поведения и его сути. Упорство не всегда бывает плохой чертой характера, но в сочетании с горделивостью становится более негативной, так как гордец не воспринимает критику, а упорствующий и гордый человек явно ни за что не станет слушать чужих советов, а следовательно, все заборы будет пробивать собственным лбом. На что уйдет не мало времени, что оставит его позади. По этому фраза и заканчивается довольно жестко. Но что поделать, такова жизнь.
10. Убраўся ў жупан і думае, што пан
Эта пословица отражает еще одну человеческую грань. При этом, согласитесь, довольно часто встречающуюся в наше время. Люди все больше делают акцент на своей внешности и стоимости одежды, в то время как «начинка», остается без внимания. Прозорливые взрослые умело отличают красивую обертку, не содержащую ничего стоящего, но молодежи не всегда удается мудро рассудить, что скрывает за собой идеальная наружность.
Сегодня эти выражения не так часто можно услышать, но это не меняет того, что они несут собой мудрость предыдущих поколений, которая способна предостеречь нас от ошибок и лучше разбираться в людях и жизни в целом. Изучая наследие, мы впитываем опыт и знания, которые точно не раз помогут нам.
Источник
Конкурсная праграма да дня роднай мовы «Пагуляем у роднае слова»
Гульня-конкурс “Пагуляем у роднае слова”
Без навукі і лапця не спляцеш. Народная прыказка
Мэты : замацоўваць веды вучняў аб мове, аб багацці і разнастайнасці моўных сродкаў; развіваць уменне працаваць у групе і лагічна мысліць, разважаць; ствараць умова для выхавання павагі і пачуцця любові да радзімы, роднай прыроды, беларускаа слова.
Форма работы: групавая
Ціха гучыць музыка (Я.Купала “Спадчына”).
На фоне музыкі вядучы 1 чытае верш І.Пракаповіча.
Пагавары са мной на мове,
На нашай роднай, не чужой.
Адчуеш ты—у кожным слове
Душа яднаецца з душой.
І сэрца сэрцу адкрывае
Свае духоўныя сады—
Там салаўіны хор спявае,
Там смак крынічнае вады.
Там рэха продкаў прамаўляе
Малітвы светлыя здалёк,
Нібыта нас благаслаўляе
На добры шлях, на лёгкі крок.
У словах тых—надзеі нашы
І нашы мары пра жыццё.
Калі мы з мовай—
Нас не страшыць
Ні гвалт, ні мор, ні забыццё.
Пагавары са мной на мове,
Забудзь на час пра “языкі”.
Няхай гучаць у кожным слове
І продкі нашы, і вякі!
В1. Добры дзень, дарагія хлопчыкі і дзяўчаты!
В2. Мы рады бачыцца з вамі, шаноўныя сябры! І сёння мы пагаворым з вамі на роднай мове, як да гэтага заклікае Ігар Пракаповіч ў сваім вершы. І не проста пагаворым – мы будзем падарожнічаць. А для таго, каб падарожнічаць, зусім не абавязкова купляць білет, садзіцца на цягнік ці ў аўтобус. У падарожжа можна адправіцца і не выходзячы з гэтага пакоя, паклікаўшы на дапамогу фантазію і веды. Гэта мы зараз і паспрабуем зрабіць.
В1. Наша спаборніцтва называецца “Пагуляем у роднае слова”. У нас ёсць тры каманды: Зялёныя (апладысменты!) Жоўтыя (апладысменты) і Чырвоныя (аплыдысменты).
(Або каманды “Званочкі”, “Каласочкі”, “Васілёчкі”) Давайце вызначым капітанаў. Пажадана, каб гэта былі шасцікласнікі (прадстаўленне капітанаў)
Правілы гульні: падчас падарожжа па краіне роднай мовы мы будзем рабіць прыпынкі. На кожным прыпынку гульцы выканваюць пэўнае заданне і атрымліваць за правільныя адказы жэтоны. У чыёй скарбонцы акажацца больш жэтонаў, тая каманда і перамагае. Уважліва слухайце ўмовы выканання кожнага задання. Гатовы? Тады ў добры шлях!
В2. Размінка “Загадкі”
Перш, чым адправіцца ў падарожжа правядзем невялічкую размінку – будзем адгадваць загадкі. Паколькі гэта размінка, то яшчэ балы не залічваюцца, жэтоны не даюцца. Мы праверым толькі вашу гатоўнасць да сур’ёзнай вандроўкі.
Усе яго любяць, чакаюць, а глянуць, убачаць – адразу заплачуць. (Сонца)
З высокай дарогі глядзіць бычок крутарогі. (Месяц)
У вадзе нараджаецца, а вады баіцца (Соль)
На кавалкі рвалі,
На ключ замыкалі –
І на стол паклалі. (Ільняны абрус)
Было жоўтым, вырасла зялёным, сонца пацалавала, зноў жоўтым стала. (Пшаніца)
Зранку ходзіць на чатырох нагах, удзень — на дзвюх, а ўвечары – на трох (чалавек у розныя ўзросты)
Прыпынак 1 “Перакладчыкі”
В2. А вось і першы прыпынак “Перакладчыкі”. Кожнай камандзе па чарзе я буду называць рускае слова ці словазлучэнне, якое патрэбна хутка перакласці на беларускую мову. Першыя тры словы першай камандзе. Калі каманда перакладае ўсе тры словы, то атрымлівае 1 жэтон.
Источник
